C3A Wijzerartikel
Dit artikel verscheen in de C3A wijzer
KULAB Brugge: BIM inspiratiesessie op 4 dec 2017
KULab Brugge: het BIM-proces in detail van bouwheer tot afwerkingsbedrijf!
KULab in Brugge, het eerste bouwproject in Vlaanderen waar BIM in de echte zin van het woord werd toegepast, is afgewerkt en in gebruik genomen. BIM-platform gaf u tijdens deze praktijkdag en inspiratiesessie op maandag 4 dec. 2017 de kans om samen met de verschillende actoren terug te blikken op hun ervaringen met het gebruik van BIM. Tijdens deze unieke workshop kreeg iedereen het woord: bouwheer, ingenieurs stabiliteit en technieken, architect, aannemers en installateurs technieken, én de deelnemers aan deze sessie.
We gingen op zoek naar antwoorden op de meest prangende vragen in het BIM-verhaal. Stond BIM in het lastenboek? Wie is er dan met BIM gestart en waarom? Waarom een BIM-protocol? Is er een BIM-‘as built-dossier’ opgeleverd? Welke voordelen zijn effectief gerealiseerd en welke problemen moesten worden overwonnen? Zou je het vijf jaar later nog altijd op dezelfde manier aanpakken?
Over deze en nog veel andere vragen mochten zeven bouwschakels – van opdrachtgever tot afwerkingsbedrijf – hun licht laten schijnen tijdens enerzijds een infosessie waarin elke partij zijn rol in het proces toelicht en anderzijds een interactief debat, dat door een expert-moderator in goede banen werd geleid en waaraan het publiek actief kon deelnemen door middel van een votingsysteem.
fig.: Faculteit Industriele Biowetenschappen Brugge - Abscis
15u.00 Ontvangst en verwelkoming
Bij de introductie werd aangegeven dat deze "inspiratiesessie" geinspireerd werd door C3A. Hierbij een korte intro die door één van de BIM-platform partners (Fujitsu) opgenomen en verzorgd werd ter voorbereiding:
C3A verzorgt al meer dan 30 jaar IT-support en services voor steeds meer Vlaamse bouwprofessionals. Dit is in 1986 wel gestart met een focus op de architect-ontwerpers, maar steeds meer bouwpartners van die architecten vinden ook hun weg naar C3A. Bij de deelnemende bouwpartners aan dit KULab project zijn zowel de bouwheer (KUL technische dienst), de BIM-manager (BIM plan) en het architectenbureau (Abscis) al vele jaren bij de C3A-Userclub aangesloten. Via dit project, toen de aannemer (Artes) bij de aanbesteding voor het eerst geconfronteerd werd met BIM-via-Revit, is ook deze aannemer bij C3A komen aankloppen om de nodige BIM-knowhow op te doen. Ondertussen heeft Artes Group voor zijn diverse vestigingen Revit beschikbaar (via Autodesk AEC Collections), en medewerkers van Artes hebben ondertussen al de C3A-zesdaagse Revit basiscursus, de C3A-cursusdag voor project- en werkleiders en de C3A-cursusdag Navisworks gevolgd. Ook via die weg is de BIM-knowhow aan het groeien !
15u.45 BIM in de praktijk
“Hoe is BIM voor dit project ingezet? (2012-2017)”
Hieronder volgt een bloemlezing van zeven bouwpartners in dit project, met een korte voorstelling van de spreker en de betreffende firma, én een relaas van hun bevindingen. Hun powerpoint-presentatie kan je er ook bij inkijken, spijtig genoeg zonder de gesproken toelichting die er op 4 dec. bij verteld werd ...
Bouwheer KULeuven
Paul Lodewijckx, Hoofd divisie Nieuwbouw en Laboratoria KULeuven
"Om te racen heb je niet alleen een goede racewagen nodig, ook een goeie racepiloot. Dat geldt ook voor BIM".
Paul Lodewijckx studeerde medio jaren ’90 af als burgerlijk ingenieur-architect en is sinds 2006 hoofd van de divisie ‘Nieuwbouw en Laboratoria’ bij de KU Leuven. KU Leuven technische dienst beheert 15 campussen op 11 locaties over heel Vlaanderen. Aangezien KULab Brugge een nieuwbouwproject betreft, was Lodewijckx nauw betrokken bij de creatie ervan.
De KU Leuven waaiert met 15 campussen op 11 locaties uit over heel Vlaanderen en heeft ruim een miljoen vierkante meter aan gebouwen in beheer. De ontwikkeling van het KULab-gebouw betekende voor de universiteit de eerste stappen in BIM-land. Ze hebben bewust enkel voor design en build gekozen en niet voor operate. Doordat alles op de universiteit draait op SAP-software zou alles binnen het BIM-verhaal in relatie tot SAP moeten staan en ook de omzetting van de atlasplannen (plannen van alle KUL-gebouwen) zou een grote uitdaging vergen. Uiteindelijk is alles vlot verlopen: het ontwerpteam beschikte over een goed dossier en er waren weinig discussies op de werf. Lodewijckx erkent dat BIMmen een niet te onderschatten toekomsttendens is, maar waarschuwt ook dat je de lat op het juiste niveau moet leggen en vooral best realistische verwachtingen koestert. Grote projecten met aannemers lukt nog wel, maar wat met de middelgrote? En hoe wordt uiteindelijk de vertaalslag gemaakt naar onderhoud en exploitatie? Het zijn de twee actuele BIM-vraagstukken die Lodewijckx aan het denken houden.
BIM-consultant
Jan Van Sichem BIM-consultant, BIMplan
"Vanaf heden ook risicoinschatting en maturiteitsanalyse in BIM-protocol."
Jan Van Sichem is BIM-consultant bij Bimplan. Bimplan specialiseert zich in de eerder praktijkgerichte toepassing van BIM bij alle spelers in de bouwketen en neemt de centrale rol op als onafhankelijk adviseur tijdens ontwerp- en uitvoeringsfase op zich. Van Sichem heeft al meer dan 10 jaar ervaring als autonoom adviseur en werkte o.a. mee aan het nieuwe Navo-hoofdkwartier en het vernieuwde Havenhuis in Antwerpen.
In zijn meer dan tien jaar ervaring als onafhankelijk BIM-adviseur zette Jan Van Sichem zijn expertise reeds in bij onder meer het nieuwe Navo-hoofdkwartier en het Havenhuis. Hij weet inmiddels hoe belangrijk het is dat iedereen binnen BIM op eenzelfde golflengte aan de slag is. “Zonder voorbereiding loop je vast en val je weer in de klassieke manier van bouwen met conflictmodel”, weet Van Sichem. Belangrijk is dat de BIM-manager een onafhankelijke partij is, die de regels definieert en de naleving daarvan opvolgt, maar dat wel steeds samen met alle stakeholders doet. De basisingrediënten voor een BIM-protocol zijn een duidelijke mindset, de nodige competenties, haalbare doelstellingen en een heldere, interne communicatie. Uiteraard kan Van Sichem ook putten uit de ervaring die hij opdeed op de Nederlandse markt, waar ze voorlopen op onze Belgische BIM-markt. “Binnen het KULab-project zat de mindset al vanaf dag één goed. Doorheen het hele proces is iedereen positief gebleven, ook al moesten hordes overleefd worden. Maar iedereen is er competenter uitgekomen, met tonnen extra ervaring”, besluit Van Sichem.
Architectenbureau
ir.arch. Arthur Van Cauwenberghe, Abscis Architecten
"Na de goedkeuring van de bouwaanvraag in 2014 hebben we onze eerste BIM-stappen gezet."
Arthur Van Cauwenberghe is ingenieur-architect en partner bij Abscis Architecten. Bij Abscis werd de interesse in BIM reeds in 2006 geprikkeld. Inmiddels zet het bureau al een aantal jaren sterk in op BIM, waarbij een geïntegreerd digitaal model wordt gemaakt van een project in al zijn facetten. Abscis beschouwt BIM als het perfecte medium voor ontwerpcoördinatie en budgetbewaking.
Bij Abscis Architecten ging het woord BIM in 2006 al over de lippen, maar toen is er weinig concreet mee gebeurd. De software kon niet mee en de computers bleken niet krachtig genoeg, maar dat was geen reden om de evolutie niet te blijven opvolgen. Intussen zet het bureau bij alle projecten BIM in. Het eerste complete BIM-project was het KULab-project, vanaf de bouwaanvraag die in 2014 werd goedgekeurd. De eerste tekeningen waren nog gewoon in 2D ... Abscis ontwikkelde voor KU Leuven een bijzonder gebouw met onderwijslabo’s, practicum- en studielokalen en een grote aula. De structuur bestaat uit twee clusters met in de basis de labo’s, boven de klaslokalen en tussenin een ‘public layer’ die de student ruimte biedt om te verpozen. BIM werd in dit verhaal door de architect gebruikt als ruimtelijk ontwerptool, communicatiemiddel en als database. Doordat het een 3D-model is, werkt het makkelijker voor de bouwheer. Bovendien had het werken binnen één model als voordeel dat er goed op elkaar ingespeeld kon worden met het oog op timing. Tot slot bevat de Revit-database tonnen info. Wil je een klink, model of kleur opzoeken: alles zit erin.
Studiebureau Stabiliteit
Alexander Willems, Ingenieursbureau Norbert Provoost - Afdelingshoofd stabiliteit
"Een witte wand en Wifi in de werfkeet, meer hebben we niet nodig."
Sinds januari 2014 deelt ingenieur Alexander Willems de dagelijkse leiding van Ingenieursbureau Norbert Provoost met zijn collega Leen Van Huffel. Het bureau is ruim 50 jaar actief in de bouwsector en focust zich op het uitvoeren van stabiliteitsstudies voor nieuwbouw, renovaties en restauraties, het bouwen van benzinestations en infrastructuurwerken. In hun portfolio huizen reeds meer dan 7500 referenties.
Ingenieursbureau Norbert Provoost ging al in 2009 met een aantal kleine projecten van start met BIM. Ze namen het project van KULab Brugge dan ook graag aan met BIM. Er werd gewerkt via een shared model, maar het centrale model bevond zich bij Abscis. “We waren sterk van Abscis afhankelijk. Als zij hun server stil leggen, dan ligt ook de onze stil”, aldus Alexander Willems, die verder stelt dat werken binnen een BIM-protocol met onafhankelijke scheidsrechter voor hen ook een primeur was. Er werd dan wel met BIM gewerkt, toch ging met ook klassiek aan de slag: eerst werden de berekeningen gemaakt en daarna pas werden die vertaald in een Revit-model. Dat je vanuit het bekistingsplan de meetstaten moest generen, was ook een stapje terug. Ook moest een naam aan de elementen gegeven worden. Praktisch vond er 14-daags een ontwerpvergadering plaats. Doordat er tijdens die ontwerpfase meer tijd nodig was, leverde BIM in die fase geen tijdswinst op, maar wel kwaliteitsvollere plannen. “Het rendement wordt gemaakt tijdens de uitvoeringsfase, maar het is al bij al geen erg groot financieel verschil met de ouderwetse manier van werken”, besluit Willems.
Studiebureau Technieken
Brecht Pauwels, Ingenium - BIM-modeler
"Het is heel arbeidsintensief om een clashdetectie van 100% te verwezenlijken."
Sinds 2010 begeleidt Brecht Pauwels de invoering van BIM bij Ingenium. Vanaf dat moment neemt het onafhankelijke ingenieursbureau de radicale beslissing om de overstap te maken van Autocad naar Revit MEP als teken- en ontwerpsoftware en wordt zo een BIM-pionier in België. Vandaag maken ze modellen van de technische installaties van al hun projecten en gebruiken ze het BIM-model om simulaties en berekeningen uit te voeren.
Ingenium maakte in 2010 de transitie richting modelleren in 3D. Sinds het project van KULab Brugge gaat het bedrijf nog een stapje verder en omarmen ze ook BIM. Op de site van het universiteitsgebouw treden ze op als BIM-coördinator. Al snel bleek dat alle technieken binnen één model uitwerken te zwaar zou zijn voor de software, dus werd een opsplitsing gemaakt tussen een bouwkundig en een technieken model. Dat technisch model werd op zijn beurt nog eens opgesplitst in HVAC, sanitair en elektriciteit. De input kwam mede van de gebruikers en die was tegelijk een belangrijke leidraad voor het ontwerpteam. Het was enkel even zoeken hoe al die info het best beschikbaar te maken was voor alle schakels. Dus werd er een apart document gemaakt met allemaal fiches, soms heel technisch, dat op hun beurt nog eens aan het bouwkundig en technieken model werd gelinkt. Pauwels gelooft wel dat BIM de toekomst is: “We gaan het 3D-model niet louter inzetten als grafische ondersteuning, maar het is wel degelijk de bedoeling om het als ontwerptool te gebruiken.”
Hoofdaannemer - Uitvoerder
Jan Dumon, Artes Depret - Werfleider en Project Manager
"Vergelijk BIM gerust met een smartphone. Noodzakelijk? Nee. Maar eens je er een gehad heb, wil je niet meer terug."
Jan Dumon is projectmanager bij bouwbedrijf Artes Depret. Artes Depret maakt deel uit van de Artes Group, een boegbeeld op vlak van burgerlijke bouwkunde, gebouwen, waterwerken en restauratie. De echte bouwstenen zijn hun meer dan 600 gemotiveerde medewerkers. In 2015 was BIM voor hen nog volledig onbekend, maar ook nu zijn ze op de kar gesprongen.
De bouw is een arbeidsintensieve niche, weet Jan Dumon. En de echte bouwstenen zijn niet de bakstenen, maar de arbeiders. Hij spreekt namens Artes, een 100% Vlaams bouwbedrijf met vestigingen over heel België. In 2015 was BIM voor hen totaal onbekend. “Toen het KULab-project ons pad kruiste, hebben we moeten googlen wat BIM was. We hebben er veel leergeld voor betaald in de vorm van tijd én geld”, aldus Dumon. Zij pasten voor de werf immers de omgekeerde beweging toe. Nadat alles in een 3D-model beschikbaar was, werden daaruit 2D-plannen gegenereerd. Jan Dumon: “Arbeiders hebben immers nu nog niets aan 3D en aan gezien de puzzel volledig klopte, weten we ook dat die afzonderlijk in 2D perfect in orde zijn.” Verder was er op wekelijkse basis clashdetectie en werfvergadering waarbij de laptop centraal staat: geen papieren plannen meer en van eender welk artikel in de meetstaat kan je manoeuvreren naar je model. BIM is dus een logische stap naar minder bouwfouten, maar een ideale wereld is het nooit. Je moet altijd zoeken naar optimale benutting.
Uitvoerder HVAC & Sanitair
Jan Pieter Somers, Van Maele
"In BIM kan je ver gaan, misschien zelfs te ver."
Jan Pieter Somers is verantwoordelijk voor HVAC & Sanitair bij Van Maele NV. Hij stapte in het familiebedrijf, dat in 1956 onder het doopvont werd gehouden, in 2012 en bevindt zich momenteel in de overgang naar de vierde generatie. Het bedrijf is vooral actief in de rust- en verzorgingssector, en in Oost- en West-Vlaanderen, maar werkt momenteel aan domeinuitbreiding.
Voor Jan Pieter Somers van Van Maele was BIM een grote sprong in het duister. Al zijn tekenwerk gebeurde in Stabicad, zowel door hemzelf als door onderaannemer Beltherm. Om het model na ontvangst om te zetten, riep hij de hulp in van Stabiplan. Maar zelfs met hun hulp bleken er leemtes in de uitwerking: bepaalde details waren niet netjes mee geconverteerd, waardoor het logischer leek om alles opnieuw van nul uit te werken. Somers pleit voor een beperkte detaillering en het tekenwerk beperkt te houden tot het nuttige voor coördinatie en uitvoering op de werf. “Het model houdt niet met alles rekening, er is nog steeds een groot verschil tussen de theorie, het model en de praktijk”, aldus Somers. Bovendien is het ook een erg arbeidsintensieve bezigheid en kan je ook het kostenplaatje moeilijk uitvlakken. Hij merkt op dat je verplicht bent om alles te blijven opvolgen, want de techniek blijft zich steeds aanpassen. En de markt wordt nog altijd mee bepaald door de laagste prijs. Het is voor hem nog even koffiedik kijken wie waar precies de grens trekt.
17u.45 Intermezzo
Broodjesbuffet en kennismaking met de BIM-platform partners. Hieronder nog enkele sfeer-foto's tijdens de presentaties in de zaal:
18u.45 Interactief debat
“Wat zouden we vandaag anders doen?”
Alle partijen van de eerste sessie toetsen hun praktijkervaring van de afgelopen vijf jaar aan de theorie. Wat kan vandaag anders? De deelnemers mochten hun mening ventileren via votings:
19u.30 Conclusie
Jan Van Sichem (BIM Plan) formuleert de dagconclusie
Een snelle vragenronde in de zaal maakte het in de epiloog van deze boeiende workshop overduidelijk: BIM is geen tijdelijk fenomeen, maar het is here to stay. Het is een 3D-model met alle informatie erin, een tool om makkelijker met alle schakels te communiceren met als doel efficiënter te werken en minder faalkosten te hebben. Ook merkt het panel dat de BIM-manager meer door de bouwheer zelf gecontacteerd wordt, wat maakt dat het steeds vroeger in het bouwproces ingang vindt. Of de overheid zich moet mengen in regelgeving omtrent BIM bestaat evenwel geen consensus, al neigt de meerderheid naar neen. De overheid kan BIM opleggen bij overheidsprojecten, maar wat privé-opdrachtgevers doen, zou hun zaak moeten kunnen blijven. Tot slot moeten we altijd nog de meerwaarde van BIM, hoe handig en interessant ook, in vraag blijven stellen. Als het eenvoudig project is, is het dan ook nuttig? We moeten dus absoluut niet BIMmen om te BIMmen, maar BIMmen met branie.
19u.45 Netwerkreceptie
Netwerkdrink met deelnemers, sprekers en partners. Hieronder een beeld vanop de C3A-stand:
dit ging door in het AuditoRium4 in gebouw 485
op de CommunicatieCampus Sint-Denijslaan 485, 9000 Gent
Eerste BIM-project in de echte zin van het woord ?
Tijdens een BIM-infoavond op 29 sept. 2016 kwam Arthur Van Cauwenberghe in zijn getuigenis vertellen hoe hij persoonlijk de overstap naar Revit heeft ervaren en waarom hij nu kiest voor Revit van schetsontwerp tot werf. Hij vertelde ook hoe Abscis Architecten zich heeft voorbereid op de integrale overschakeling naar Revit, hoe ze dit aanpakken en wat de impact hiervan is op een groter bureau met een veertigtal medewerkers en de impact op de samenwerking met externe partners.
Eén van de projecten dat toegelicht werd was dit project KULab Campus Brugge, faculteit-industriele-en-biowetenschappen-brugge , dat ondertussen in gebruik genomen is. “Dit is het eerste project in ons land waarbij architecten, stabiliteitsingenieurs en het studiebureau technieken allemaal met Autodesk Revit werken, een Building Information Model (BIM)-project in de echte zin van het woord. Na de aanbesteding nam ook de hoofdaannemer het beheer van het BIM-model over”, meldde Brecht Pauwels van het ing.bureau Ingenium, één van de BIM-partners in dit project. Dit is effectief een project waar Abscis voor de architectuur, Ing.bureau Provoost voor de stabiliteit en Ing.bureau Ingenium voor de technieken in Revit gezorgd heeft, en waarbij na de aanbesteding de hoofdaannemer Artes Depret het beheer van het BIM-model overnam. Ook voor de hoofdaannemer was dit een testcase. Er kwam ook een externe BIM-coördinator bij te pas, in casu BIMplan, die mee instond voor het opzetten van het BIMprotocol. Dit resulteerde uiteindelijk in een BIM as built-model. Voor de meetstaat van het architectuurgedeelte is voor dit project ongeveer 95% van de metingen uit Revit gevloeid!
fig.: foto in de werfkeet, waar de projectverantwoordelijken de bespreking voeren rond een BIM-model van het gebouw.
BIM-men impliceert ook een andere manier van vergaderen. Er zijn niet enkel de wekelijkse werfvergaderingen tussen projectverantwoordelijken en ontwerpers, er wordt ook samengezeten door de modelleurs van de diverse betrokken partijen. Daarom is een BIM-protocol met basisafspraken over inhoud en ontwerp belangrijk.
Via dit artikel kul-campus-brugge-is-eerste-bim-project-in-de-echte-zin-van-het-woord uit de Bouwkroniek kan je de ervaring vanuit het Ing.bureau Ingenium nalezen, en op donderdagavond 29 sept. 2016 vertelde ir.arch. Arthur Van Cauwenberghe in naam van Abscis Architecten de ervaringen vanuit het standpunt van de architecten. Bekijk maar eens de presentatie van Arthur Van Cauwenberghe !
KLIK HIER voor de presentatie van Arthur Van Cauwenberghe.
Deze BIM-infoavond op 29 sept. 2016 waar dit KULab project al eens vanuit de visie van het architectenbureau aan bod kwam, was de aanleiding voor deze inspiratiesessie op maandag 4 dec. 2017 waar een aantal van de belangrijkste bouwpartners terug blikken op hun ervaringen met het gebruik van BIM via dit project.